dar

1.

sif.

1. Ensiz (enli ziddi). Dar küçə. Dar yol. Dar keçid. Dar dərə. – Küçə dar olmağına görə ulaq güc ilə keçirdi. Ç.. Diyar kişi dar bir cığırla sola tərəf buruldu. Ə. M.. Dar dəmir yolu – yaxın məsafələrə çəkilən və yerli əhəmiyyəti olan, relsləri bir-birinə yaxın dəmir yolu. Bütün mədənlərə tramvay və dar dəmir yolu çəkilmişdir.

2. Çox sıx, sıxıcı, tarım. Dar köynək. Dar şalvar. Dar ayaqqabı.

3. Kiçik, balaca. Biri deyir: – Azca dardır yerimiz; Nə olsun, genişdir ürəklərimiz. M. R.. Əslinə baxsan, bu dar həyətdə nə günəşli bir yer, nə də tamaşalı bir şey vardı. Ə. Ə..

4. məc. Əhatəsi geniş olmayan; məhdud, birtərəfli. Dar düşüncə. Dar elmi sahə.

5. məc. Çox az, çox məhdud, qeyri-kafi, yaxud namünasib. Vaxt çox dar idi. // Eyni mənada bəzən «bu dar vaxtı, bu dar vaxtda» tərkib şəklində işlənir. Birdən qapı döyülür, molla öz-özünə hirslənir ki, yenə görəsən kimdi bu dar vaxtı gəlib çıxdı. M. N. lətif. <Xanımnaz:> Bu dar vaxtı sən getmə. Qaranlıqdır, sən dayan, mən gedim. C. C.. Ancaq indi, bu dar vaxtda söhbət açmağı lazım bilmədi. M. C..

◊ Dar ayaqda – çətin zamanda, çətin vəziyyətə düşəndə. Dar ayaqda kömək etmək. Dar ayaqda imdada çatmaq. Dar etmək (bəzən «başına» sözü ilə) – dözülməz etmək, məşəqqətli etmək. Evi başına dar etmək. Dünyanı başına dar etmək. Dar gün – həyatın çox çətin, çox ağır, böhranlı, məhrumiyyətlərlə dolu vaxtı. Yarı görmək istəyir; Ürəyim bu dar gündə. (Bayatı). Aygün alıb çağasını bağrına basır; Analara təsəllidir dar gündə övlad. S. V.. Vətənin dar günündə atıldın ön səngərə; On yara aldınsa da, uf demədin bir kərə. S. Rüst.. Dar kəsilmək – bax dar olmaq. Bir qıy vursam, bu gün dünya düşmənlərə dar kəsilər. S. V.. Dar olmaq – dözülməz olmaq. Dara düşmək – 1) maddi cəhətdən ağır vəziyyətə düşmək, sıxıntı çəkmək, yoxsul hala düşmək; 2) çətin vəziyyətə düşmək, işi çətinə düşmək. Tanrı, yaman gündə düşmüşük dara; Bizə özün kömək ol, aman, aman! «Koroğlu». Oğul, harda dara düşsən, arxalan hünərinə; Sən ölümü bir an belə gətirmə gözlərinə. S. V.. Dara qısnamaq – bərkə çəkmək, sıxışdırmaq, çətin və çıxılmaz vəziyyətə salmaq. Bəy Nabatoğlunu bərk dara qısnamış, onun gözünün ağı-qarası bircə qızını evinə qulluqçu istəyirdi. S. R.. Dara salmaq – bax dara qısnamaq. Darda qalmaq (olmaq) – çətin vəziyyətə düşmək, çətinlik çəkmək, ehtiyac içində olmaq. Qalsan da zillətdə, qalsan da darda; Bağlan azadlığa, azad zəhmətə. M. R.. O heç vaxt sənin darda qalmağına razı olmaz. M. Hüs.. Dardan çıxmaq – ağır və çətin vəziyyətdən, məhrumiyyətdən qurtarmaq.

2.

is. <fars.> Edama məhkum olunanları asmaq üçün dikəldilən dirək; dar ağacı. Dar ağacını da təpənin üstündə qurublar. «Koroğlu». <Konsul:> Bu dar ağacları şahənşah hökumətinin əmri ilə qurulmuşdur. M. S. O.. Dar ağacından asmaq dara çəkmək – dar ağacından asmaq yolu ilə edam etmək. Belə zaman hara, qoç iyid hara? Mərdləri çəkirlər namərdlər dara. «Koroğlu». Xan . . deyirdi: – Üç gün qızıl quşlarıma ət verməyin; Zamanı da dara çəkin. Ç..

3.

is. <ər.> klas. Əsil mənası «ev», «məskən», «məhəl», «məkan» olub, klassik ədəbiyyatda bir sıra tərkiblərdə işlənir. Dari-bəqa din. – o dünya, axirət. Daribəqayə rehlət etmək (buyurmaq) tənt. köhn. – ölmək, vəfat etmək. Bu iki yüz müəllimlərdən bu anəcən bir neçəsi dari-bəqayə rehlət edib. F. K.. Qəhvəni içən tək ağa dari-bəqayə rehlət buyurdu. Ə. H.. Dari-fəna din. – yaşadığımız dünya. Dari-şəfa – müalicə evi, şəfa verən yer. . . . dar <fars.> Bəzi isimlərin axırına gətirilərək onlara müxtəlif məna verən şəkilçi; məs.: evdar, əməkdar, mülkədar, binəkdar, məhsuldar və s.